Colofon
Idee en concept website: Siska van Daele en An Piessens
Referentie: van Daele, S., Piessens A. (2021). Onderweg. Hoe kinderen op de vlucht hun schooltijd en hun vrije tijd beleven. Antwerpen: Karel de Grote Hogeschool.
Ontwerp website: Sam Serrien, GeNx
Foto's: de kinderen, de onderzoekers, Sofie Jaspers, Filip Van Roe en Unsplash
Startbeeld: David Hockney
Onderzoeksfinanciering KdG Hogeschool
Contact siska.vandaele@kdg.be en an.piessens@kdg.be
Pers, artikels en webinars
Hier vind je de perstekst over het onderzoek met reacties van de kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens en de staatssecretaris van Asiel en Migratie Sammy Mahdi.
Er verschenen ook verschillende bijdragen in de geschreven pers. Hier vind je een bijdrage in Het Laatste Nieuws. Hier vind je een interview met de onderzoekers in De Standaard. Hier een interview met Osman Kassim in de Standaard. Hier vind je een bijdrage in Mo magazine, hier een van dewereldmorgen.
Hier vind je een reportage over de vrijetijdsbeleving van kinderen die Karrewiet na afloop van het onderzoek maakte in een van de opvangcentra uit het onderzoek.
Hier vind je een bijdrage in het vaktijdschrift Kleuters en ik. Hier een in Sociaal.net. Er verschenen ook nog bijdragen in de vaktijdschriften Kindertijd en Pedagogiek in Praktijk.
Op 9 december stelden we het onderzoek en de website voor op een avondsymposium op campus Zuid. De opname van de plenaire sessie kun je hier bekijken.
In februari-maart verzorgden we verschillende inspiratiesessies voor docAtlas. De ppt kun je hier bekijken.
Op 27 april verzorgden we de plenaire sessie op het webinar Special topic Oekraïne: Op de vlucht en naar school, meekijken door de ogen van kinderen van Kleine Kinderen Grote Kansen. De volledige opname met een heleboel boeiende sprekers van o.a. Unicef Oekraïne, AGII, KBS en Maxi-liens kun je hier raadplegen.
De onderzoekers
Met onderzoek wil je een klein steentje in de wereld verleggen, maar heel vaak doet het ook iets met de onderzoeker zelf.
Siska van Daele schreef het onderzoeksvoorstel uit in overleg met verschillende mensen en diensten. Siska deed onderzoek in (psycho)linguïstiek en diversiteit, studeerde bij in verschillende kunstdisciplines en vertelt graag verhalen.
An Piessens kwam aan boord toen het onderzoek in 2018 startte. An deed onderzoek in de pedagogie, in het jeugdwerk en in de jeugdhulpverlening; An werkte als vrijwilliger in het jeugdwerk en is amateurmuzikante.
Gunilla De Graef is een van de mensen bij wie Siska het onderzoeksopzet in het begin aftoetste. Ze studeerde intercultureel management en social profit. Gunilla nam het eerste jaar ook deel aan het actie onderzoek.
Met dank aan
Dit onderzoek is er gekomen dankzij verschillende mensen. Zoals voor de meeste inspanningen geldt, stonden we op brede schouders en konden we op veel hulp rekenen.
Eerst en vooral hielpen de kinderen ons om hun situatie beter te begrijpen. Dank je Adel, Altin, Amara, Anasa, Anuar, Aryana, Delal, Elira, Ilana, Mamuna, Minsar, Miral, Myriam, Nikita, Rafid, Rona, Salem, Saran en Serok in het Opvangcentrum van Linkeroever en Ada, Afonso, Aniela, Bashoor, Belinha, Farah, Gabrio, Hamid, Hirad, Kiume, Lamarco, Maysa, Moein, Nubaid en Safa in het Opvangcentrum in Lint. We kunnen jullie echte namen niet gebruiken, maar zochten naar pseudoniemen die dezelfde kracht en betekenis uitstraalden.
Dank ook aan de centrumleiding Jan en Katrien en aan de medewerkers Anissa, Astrid, Doris, Ewout, Lien, Lisa, Silke, Thalia en Yousra, die ons toelieten én die het verdroegen dat we soms de boel op stelten zetten.
Dank aan de directies en de leerkrachten in de scholen die ons toelieten in de klas en die ook nadien meewerkten aan een netwerk. In het bijzonder aan Hilde, Joëlle, Kelly, Lut en Lynn.
Dank aan Gunilla die tijdens het eerste onderzoeksjaar onze compagnon de route was en mee bleef nadenken in de resonans van het onderzoek.
Dank ook aan de andere leden van de resonansgroep: Birgit, Dorien, Gerd, Jean-Pierre, Jill, Julie, Kelly, Leen, Pat, Sam, Samuel, Silke, Wim en Veerle om zo enthousiast en constructief mee te denken over de betekenis van onze onderzoeksresultaten.
Dank aan het hoofd van het Expertisecentrum Pedagogische Ondersteuning, Dietlinde, die ons op enkele cruciale momenten inhoudelijke en morele steun bood.
Dank aan onze collega's die nieuwsgierig van veraf en dichterbij vroegen hoe het nu liep met dit onderzoek.
Dank aan Sofie en Filip die een onderzoeksactie over de kunsten ondersteunden en een reeks mooie portretten maakten.
Dank aan Arten die als jobstudent aan het onderzoek meewerkte en uitdagend spelaanbod verzon.
Dank aan Ana, Joni, Kylie, Lies, Sanne en Weronika die vanuit het vak maatschappelijk engagement een onderzoeksactie praktisch uitwerkten en de kinderen een mooi spectrum aan spelmogelijkheden boden.
Dank aan KdG Hogeschool voor de mogelijkheid om het onderzoek uit te voeren.
Achtergrond
Deze website brengt verhalen van 34 kinderen op de vlucht die in 2019 en 2020 deelnamen aan het belevingsonderzoek 'Onderweg'. Onderweg liep aan het Expertisecentrum Pedagogische Ondersteuning in Kinderopvang en School, werd gefinancierd door KdG Hogeschool en uitgevoerd door Siska van Daele, An Piessens en Gunilla de Graef. Naast de verhalen brengt de website ook een bibliotheek van praktijken en kennis om als betrokken volwassene op de ervaringen van kinderen op de vlucht in te gaan.
School en vrije tijd
Het onderzoek 'Onderweg' wil kinderen op de vlucht tijdens hun schooltijd en hun vrije tijd ondersteunen én daarbij rekening houden met hun eigen perspectief. School en vrije tijd kunnen immers motoren voor veerkracht zijn, stelt UNICEF (Unicef België, 2018). Maar de inbedding van kinderen op de vlucht verloopt in die sectoren niet altijd even vlot.
Belevingsonderzoek
Van de vele mogelijke manieren om onderzoek te doen met kinderen, kozen we ervoor om hun beleving in kaart te brengen. Belevingsonderzoek biedt immers inzicht in de manier waarop kinderen zelf betekenis verlenen aan de hun omringende wereld.
Belevingsonderzoek is een concrete manier om het recht op participatie van kinderen te waarborgen, een recht dat ingebed is in het kinderrechtenverdrag (Art 12, IVRK). Recht op participatie impliceert dat er geluisterd wordt naar de mening van kinderen. Door inzicht te verwerven in hun dromen, verlangens en praktische strategieën, krijgen volwassenen en professionals bovendien een ruimer scala aan mogelijke manieren om een pedagogische omgeving vorm te geven.
Op deze website krijgen de verhalen van de kinderen voorrang op andere mogelijke perspectieven.
Traag onderzoek
Het belevingsonderzoek ging in 2019 van start. Twee opvangcentra in de provincie Antwerpen vormden de uitvalsbasis om met 34 kinderen tussen zes en twaalf jaar oud naar hun beleving van de vrije tijd en de schooltijd te kijken. In elke setting brachten we gedurende zes weken twee namiddagen en vooravonden door. In 2020 volgden per setting twee terugkommomenten om enkele thema’s uit te diepen en extra member checks te doen.
Participatief onderzoek in het algemeen en belevingsonderzoek in het bijzonder, is traag onderzoek. Onderzoekers maken methodologische plannen die zo goed mogelijk omgaan met praktische, methodische en ethische vragen. Maar soms is bijsturing nodig. Dat is zeker het geval in onderzoek met kinderen, omdat die zich niet altijd aan de plannen van onderzoekers houden. Bijsturing impliceert vaak vertraging en werpt de vraag op wat het onderzoek voor de kinderen zelf kan betekenen. Dat was in dit onderzoek niet anders.
Dringende vragen en traag kijken
We bezochten de kinderen in twee opvangcentra en oriënteerden ons eerst op het dagelijkse leven in die context. Van bij het begin deden de kinderen een duidelijk appel op ons. Ze wilden spelen, wilden weten wie wij waren en hoe lang we zouden blijven. Ze hadden niet altijd zin in een bepaalde activiteit en stelden veel vragen. Ze uitten een behoefte aan vertrouwen en voorspelbaarheid.
Om hun beleving in beeld te brengen, maakten we gebruik van verschillende onderzoeksmethodes en -technieken: participerende observatie, photovoice en photo-elicitatie, interviews (individueel, paired-pal en in groep), muzische sessies en video-interviews.
We incorporeerden spel- en rustactiviteiten in die methodes en voorzagen in een aanbod dat voor de kinderen voldoende houvast bood. We waarborgden een evenwicht tussen groepsmomenten en individuele onderzoeksessies en hanteerden een werkwijze die rekening hield met de verschillende behoeften van de kinderen en die tegelijk rijke informatie opleverde.
De diversiteit van de kinderen
In totaal vonden er 25 onderzoeksmomenten plaats, plaatsbezoeken aan de scholen inbegrepen. De kinderen die deelnamen aan het onderzoek waren tussen zes en twaalf jaar oud. Ze kwamen uit zestien verschillende landen en spraken een veelvoud aan talen. Het gevarieerde aanbod van onderzoeksmethodes sprak kinderen op verschillende manieren aan, waardoor we ook wat stillere kinderen en kinderen die nog geen Nederlands kenden, konden betrekken.
Honderd talen
Een bijzondere uitdaging lag in de meertaligheid en multiculturaliteit van de onderzoekssetting. Als pedagoog vonden we inspiratie in het kader van Reggio Emilia, in het bijzonder in het manifesto 'Zeker, de honderd is er wél' van de bezieler van de Reggio Emilia aanpak Loris Malaguzzi. In die aanpak valt meertaligheid en multiculturaliteit letterlijk te begrijpen als 'over meerdere talen beschikken'. Die invulling zagen we als een kracht en als een uitdaging voor ons als onderzoeker. We moedigden de kinderen aan om zich op verschillende manieren uit te drukken, in klank, in woord en in beeld. We organiseerden ook muzische activiteiten om kinderen te versterken in verschillende uitingsvormen.
Door deze aanpak merkten we dat de kinderen altijd wel manieren vonden om zich te uiten en wij manieren vonden om te luisteren. Die aanpak liet ons ook toe om bij de analyse op een genuanceerde manier naar de kinderen te kijken. We maakten individuele portretten en groepsportretten en analyseerden die vanuit narratieve invalshoek. We besteedden aandacht aan wat de kinderen vertelden en aan de manier waarop ze het vertelden.
Het onderzoekverslag
Op basis van een narratieve en visueel-narratieve analyse schreven we een onderzoeksverslag over het belevingsonderzoek. Het zoekt een antwoord op de vraag: Hoe beleven kinderen op de vlucht hun schooltijd en hun vrije tijd? Je vindt het onderzoeksrapport via de knop hieronder.
Naar rapport